ระบบติดตามและประเมินผลโครงการ ( M&E Thailand )

กลไกการดําเนินงานสร้างเสริมสุขภาวะด้วยกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ (HIA) ภายใต้กรอบแนวคิดปัจจัยกำหนดสุขภาพ (SDH) มีผลต่อการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาวะและพัฒนากลไกสุขภาวะระดับพื้นที่ อำเภอคีรีรัฐนิคม ประสบความสำเร็จ ด้วยปัจจัยความสำเร็จ ดังนี้

1) ปัจจัยที่หนึ่ง ปัจจัยของ “คน”
จากการพัฒนาศักยภาพของทีมประสานงานระดับเขตและพี่เลี้ยงกองทุนฯ องค์ประกอบของความสำเร็จของโครงการฯ เนื่องจาก (1) องค์ความรู้และความเข้าใจในบทบาทหน้าที่ของตนเอง (2) ความสามารถและทักษะในการประสานงาน (3) ศักยภาพในการจัดทำแผนงาน โครงการ และการติดตามประเมินผลการปฏิบัติงานของคณะกรรมการกองทุนเป็นอย่างดี (4) การทราบถึงบทบาทหน้าที่ที่ถูกกำหนดที่มีความชัดเจน ซึ่งเป็นปัจจัยนำเข้าที่สำคัญต่อกลไกบูรณาการโครงการฯ ดังนั้นปัจจัยเรื่องของคนโดยเฉพาะศักยภาพ และทักษะความสามารถ ส่งผลต่อการปฏิบัติตามบทบาทหน้าที่ของบุคคล (Role Performance) เป็นบทบาทของสถานภาพที่แสดงออกจริง (Actual Role) การที่บุคคลใดจะปฏิบัติตามบทบาทหน้าที่ที่ได้ดีเพียงใดนั้น ขึ้นอยู่กับระดับของการยอมรับบทบาทนั้นๆของบุคคลที่ได้ครองตำแหน่งนั้นอยู่ ทั้งนี้เกี่ยวข้องกับหลายปัจจัย ทั้งเรื่องของความเชื่อ ค่านิยม การอบรม กำลังใจ มูลเหตุจูงใจ ข้อผูกพัน ความพอใจในสิทธิหน้าที่ของจิตใจ และร่างกายของแต่ละบุคคล (นิสากร กรุงไกรเพชร และคณะ, 2560) ขณะเดียวกันการดำเนินการเพื่อมุ่งเน้นการขับเคลื่อนการสร้างเสริมสุขภาวะทุกประเด็นเป็นเรื่องที่ท้าทายของพื้นที่อำเภอคีรีรัฐนิคม ซึ่งจะต้องอาศัยการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้เสียทุกภาคส่วนในพื้นที่เพื่อการขับเคลื่อนประเด็นเฉพาะของแต่ละพื้นที่ เช่น 1) เทศบาลตำบลท่าขนอน มีการขับเคลื่อนประเด็นพืชผักปลอดภัย 2) องค์การบริหารส่วนตำบลท่าขนอน มีการขับเคลื่อนประเด็นผู้สูงอายุ 3) องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านยาง มีการขับเคลื่อนประเด็นการคุ้มครองผู้บริโภค และ 4) องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านทำเนียบ มีการขับเคลื่อนประเด็นผู้ป่วยจิตเวช (การดูแลผู้ป่วยจิตเวช) ให้สามารถขยายประเด็นการทำงานให้ครอบคลุมมากขึ้น (สุริยา น้ำขาว (การสัมภาษณ์),2563)รวมไปถึงผลการดำเนินการกองทุนต่างๆมีการใช้หลักฐานเชิงประจักษ์และความเป็นผู้นำที่มีจริยธรรมช่วยจัดการกับความกดดันและข้อขัดแย้ง และช่วยปกป้องประโยชน์ของสมาชิกในสิทธิประกันสุขภาพแห่งชาติเป็นอย่างดี ซึ่งทำให้การจัดทำแผนมีความครอบคลุมสามารถแก้ปัญหาตามความต้องการของพื้นที่ได้อย่างเป็นองค์รวมทั้งด้านสุขภาพ ความปลอดภัยในชีวิตและทรัพย์สิน โดยกองทุนสุขภาพเป็นแหล่งสนับสนุนทุกกลุ่มวัยได้รับการดูแลทำให้เกิดการมีส่วนร่วมอย่างมีกฎ กติกา ประชาชนถือปฏิบัติเกิดการเรียนรู้รักสามัคคี นำความสุขสงบมาสู่คนในชุมชน เกิดกลไกการคุ้มครองสิทธิของประชาชนในชุมชน และในขณะเดียวกันก็เกิดพลังขับเคลื่อนในพื้นที่ มีกลไกบูรณาการระหว่างรัฐ ท้องถิ่น ประชาชนในระดับท้องถิ่น ประชาชนสามารถพึ่งตนเองได้

2) ปัจจัยที่สอง ปัจจัยของ “กลไก”
กลไกบูรณาการดําเนินงานสร้างเสริมสุขภาวะในพื้นที่อำเภอคีรีรัฐนิคม โครงสร้างกลไกบูรณาการการดำเนินงานสร้างเสริมสุขภาวะอำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี เป็นกลไกที่เกิดจากการบูรณาการขององค์กรที่ทำภารกิจสร้างเสริมสุขภาวะเกิดการพัฒนาศักยภาพทีมระดับพื้นที่ให้สามารถเป็นพี่เลี้ยง coaching การจัดทําแผน พัฒนาข้อเสนอโครงการสร้างเสริมสุขภาวะและติดตามประเมินผลโครงการของกองทุน ฯ ให้มีคุณภาพ เกิดการลดช่องว่างในการประสานงานระหว่างผู้ประสานงานเขตกับพี่เลี้ยงพื้นที่ทำให้เกิดการทำงานบูรณาการได้อย่างเป็นอันหนึ่งอันเดียวกัน ส่งผลกระทบต่อการดำเนินการกิจกรรมสำคัญ เช่น เรื่องการใช้ประโยชน์จากคู่มือ การใช้ประโยชน์จากเว็บไซต์ เป็นต้น นอกจากนี้ยังพบว่าในระดับนโยบายของหน่วยงานในระดับเขต 11 ยังไม่ค่อยเข้าใจกระบวนการดำเนินงานของกลไกที่จัดตั้งขึ้น มองว่าเป็นเรื่องซ้ำซ้อนกับระบบเก่าที่ทำอยู่แล้ว ทีมประเมินร่วมกับผู้ประสานงานเขต เห็นพ้องต้องกันว่าควรมีการสร้างความเข้าใจที่ถูกต้องเพื่อให้ผู้เกี่ยวข้องทุกภาคส่วนเห็นประโยชน์และความสำคัญของกลไกดังกล่าว ซึ่งปัจจัยที่นำไปสู่ความสำเร็จที่สำคัญ คือ “กลไกพชต.” ของพื้นที่คีรีรัฐนิคม คือ การที่พชต. มีบทบาทสำคัญในการเชื่อมประสานการทำงานระหว่าง พชอ. กับ กองทุนฯ ได้เป็นอย่างดี เนื่องจากมีผู้นำที่มาจากทั้งท้องที่และท้องถิ่น ได้แก่ ผู้บริหารท้องถิ่น และ กำนัน ซึ่งนับเป็นช่องทางสำคัญที่ทำให้สามารถนำประเด็นที่เป็นประเด็นของ พชอ. ลงมาขับเคลื่อนในระดับท้องถิ่นได้เป็นอย่างดี สอดคล้องกับ วาสนา ลุนสำโรง (2555) บทบาทของเจ้าหน้าที่สาธารณสุขกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น ในการเข้าร่วมและให้ความเห็นในเวที Public Scoping และ Public Review ให้ข้อมูลสอดคล้องกับข้อเท็จจริง ถึงความพร้อมในการให้บริการ ศักยภาพ และความพร้อมในการรองรับ ของ อปท. หรือการให้ข้อมูลเฉพาะของพื้นที่ เช่น ปัญหาที่มีอยู่เดิม และอำนาจหน้าที่ตามกฎหมายที่เกี่ยวข้องร่วมกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้อง ในการติดตามเฝ้าระวังผลกระทบต่อสุขภาพของประชาชน ซึ่งแต่ละกองทุนของอำเภอคีรีรัฐนิคม มีรองนายก ปลัดเทศบาล ฯลฯ เป็นผู้ผลักดันการดำเนินโครงการภายใต้กองทุนฯเกือบทั้งสิ้น นอกจากนี้ยังมี “กลไกคณะกรรมการกลั่นกรองโครงการ” ที่ถูกจัดตั้งให้มีในทุกกองทุนฯของอำเภอคีรีรัฐนิคม มีบทบาทในการพิจารณาโครงการก่อนเข้าสู่คณะกรรมการกองทุนฯ และมีบทบาทพัฒนาคุณภาพโครงการให้ถูกต้องตามระเบียบกองทุนฯ ซึ่งถือว่าทำหน้าที่ในการ “เสริมพลังอำนาจ” (Empowerment) ต่อผู้รับผิดชอบโครงการ พร้อมทั้งพัฒนาศักยภาพผู้รับผิดชอบโครงการ ซึ่งกลไกนี้สามารถช่วยแก้ไขปัญหาคุณภาพของโครงการก่อนเข้าสู่การพิจารณาของคณะกรรมการกองทุนฯ เป็นการลดภาระของคณะกรรมการกองทุนฯ และช่วยพัฒนาศักยภาพของผู้รับผิดชอบกองทุนฯ ได้เป็นอย่างดี กลไกสำคัญอีกกลไกที่มีในทุกกองทุน คือ “กลไกคณะกรรมการติดตามประเมินผลโครงการ” มีบทบาทในการพิจารณาติดตามหนุนเสริมโครงการที่ได้รับอนุมัติแล้ว เพื่อให้สามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพ สอดคล้องกับ จักรวาล สุขไมตรี (2561) พบว่า การวางวัตถุประสงค์โครงการ และคอยสร้างความรู้ความเข้าใจที่ถูกต้องเกี่ยวกับโครงการ เพื่อให้สามารถดำเนินการได้อย่างมีประสิทธิภาพ กลไกดังกล่าวถูกจัดตั้งขึ้นเพื่อแก้ปัญหาประสิทธิภาพในการขับเคลื่อนโครงการเพื่อการบรรลุผลลัพธ์ของโครงการ เมื่อการประสานงาน เป็นการสร้างความร่วมมือกันในการปฏิบัติหน้าที่ของบุคลากรในองค์การ บุคลากรระหว่างหน่วยงาน โดยมีสัมพันธภาพที่ดีต่อกันในการทำงานร่วมกันมีการสื่อสาร ตระหนักในบทบาทหน้าที่ ความรับผิดชอบ สัมพันธภาพที่ดีต่อกัน เพื่อให้เป้าหมายขององค์การบรรลุตามที่กำหนดไว้สำเร็จได้

3) ปัจจัยที่ 3 ปัจจัย “สภาพแวดล้อม”
เมื่อการดำเนินโครงการกลไกบูรณาฯสามารถสำเร็จและนำไปสู่การขับเคลื่อนเชิงนโยบาย สิ่งสำคัญที่โครงการนำมาใช้ คือ 1) เว็บไซต์การบริหารกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับพื้นที่ เว็บไซต์การบริการกองทุนหลักประกันสุขภาพ ( https://localfund.happynetwork.org) 2) คู่มือกองทุนตำบล 3) โปรแกรมเอื้อต่อการเขียนโครงการเพื่อขอสนับสนุนทุน และ 4) โปรแกรมเอื้อต่อการติดตามและประเมินผล อย่างไรก็ตามจากรายงานโปรแกรมแสดงให้เห็นว่ามีการใช้มากในเขตสุขภาพที่ 12 ในขณะที่เขตสุขภาพอื่นๆมีการลงรายละเอียดข้อมูลโครงการน้อย และบางโครงการเป็นเพียงการกรอกข้อมูลเพื่อทดสอบระบบ สอดคล้องกับการใช้งานของผู้รับผิดชอบโครงการกองทุนในอำเภอคีรีรัฐ ซึ่งไม่มีการกรอกข้อมูลการดำเนินโครงการลงในระบบเนื่องจากโดยให้ข้อคิดเห็นว่าการใช้งานโปรแกรมมีความซับซ้อน โปรแกรมนี้ยังทำให้ภาระงานที่เพิ่มขึ้นเพราะต้องกรอกข้อมูลอย่างละเอียด และยังคงต้องกรอกข้อมูลลงโปรแกรมของ สปสช. มีผลต่อการได้รับเงินสนับสนุนโครงการ ซึ่งขัดแย้งกับ กรมอนามัย (2554) การขับเคลื่อนเชิงนโยบายที่สำคัญอย่างหนึ่ง คือ การจัดเก็บ รวบรวม จัดหมวดหมู่ และวิเคราะห์ข้อมูลโรคที่เกี่ยวข้องกับสิ่งแวดล้อม (Environmental related disease) สิ่งคุกคามด้านสิ่งแวดล้อม(Environmental Hazards) และการสัมผัสด้านสิ่งแวดล้อม (Environmental Exposures) และกระจายข้อมูลให้ผู้เกี่ยวข้องในการดำเนินการอย่างทันท่วงที สิ่งที่สามารถผลักดันให้การนำเว็บไซต์และคู่มือมาใช้ในการขับเคลื่อนและผลักดันเรื่องสุขภาวะของคนไทย โดยเฉพาะพื้นที่อำเภอคีรีรัฐนิคมต้องดำเนินการโดย

4) คุณค่าประโยชน์ของการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ (HIA) ต่อการประยุกต์ภายใต้โครงการบูรณาการกลไกฯ การประยุกต์ใช้การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ (HIA) ในพื้นที่อำเภอคีรีรัฐนิคม จะเห็นได้ว่า HIA เป็นเสมือนเครื่องมือคุ้มครองสุขภาพของประชาชน โดยมีความเชื่อมโยงสิ่งแวดล้อมและสุขภาพเฉพาะพื้นที่ เกิดการคาดการณ์ผลกระทบต่อสมาชิกในชุมชนทุกคน หรือเฉพาะกลุ่มใดกลุ่มหนึ่ง เน้นการมีส่วนร่วมของผู้มีส่วนได้เสียโดยเฉพาะภาคประชาชนเพื่อสร้างความตระหนักรู้ต่อสุขภาพ ก่อให้เกิดการขับเคลื่อนเชิงกลยุทธ์ในการดำเนินงานโดยอาศัยการกระจายอำนาจลงสู่ท้องถิ่นและเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน เอนก เหล่าธรรมทัศน์ (2557) ซึ่งการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ด้วยการมองว่ารัฐต้องทำงานร่วมกับประชาชน (Work with) ซึ่งท้าทายกรอบเดิมที่รัฐมักจะอ้างว่าทำงานเพื่อประชาชน (Work for) รวมไปถึงตอบสนองความต้องการของพื้นที่ได้เร็วกว่าและมากกว่า จากที่ไม่ต้องผ่านหลายขั้นตอน และผู้ตัดสินใจกับผู้รับผลจากการตัดสินใจมีลักษณะร่วมกัน นับเป็นคุณค่าแท้ (Real Value) ประโยชน์ที่สำคัญมากต่อสถานการณ์ปัญหาของสุขภาพของคนไทยในปัจจุบัน ในขณะเดียวกันยังสามารถต่อยอดทางความคิดหรือขยายผลทางความรู้ที่เป็นคุณค่าแฝง (Hidden Value) ได้แก่ 1) เกิดการถ่ายทอดองค์ความรู้ให้แก่นักศึกษาที่กำลังศึกษาการจัดการสิ่งแวดล้อมที่ยั่งยืนเพื่อส่งผลต่อการขยายความคิดเรื่องการประเมินผลกระทบทางสุขภาพมาเชื่อมโยงกับการประเมินผลกระทบทางสิ่งแวดล้อม (EIA) 2) การขยายผลในการนำเครื่องมือ (HIA) และการนำเอากรอบแนวคิดปัจจัยกำหนดทางสุขภาพไปปรับใช้กับการประเมินผลโครงการอื่นๆทั้งที่เกี่ยวข้องกับประเด็นสุขภาพ หรือ โครงการอื่นๆโดยทั่วๆไป 3) การนำผลการประเมินในเรื่องของกลไกของกรอบแนวคิดปัจจัยกำหนดสุขภาพ กระบวนการประเมินผลของเครื่องมือ HIA การนำการใช้ประโยชน์ของเว็บไซต์ หรือ คู่มือของกองทุนฯก่อให้เกิดการเสริมศักยภาพของโครงการบูรณาการกลไกครอบคลุมทุกมิติโดยเฉพาะประสิทธิผลของกลไกเหล่านี้ และ 4) ความต่อเนื่องของการประยุกต์ใช้เครื่องมือ HIA ต่อยอดในโครงการที่สำคัญที่เกี่ยวข้องกับประเด็นสุขภาวะของประชาชนทั้งนี้เพราะเครื่องมือ HIA สร้างมูลค่าของการมีส่วนร่วมกับผู้มีส่วนได้เสียอย่างแท้จริง ซึ่งคุณค่าเหล่านี้สามารถแสดงได้จากการสดงความสัมพันธ์ของกลไกการบูรณาการโครงการภายใต้เครื่องมือ HIA ดังรูปภาพที่ 7

รูปที่ 7 : การประยุกต์ใช้ HIA และ SDH ภายใต้โครงการบูรณาการกลไกฯ

5) บทบาทของนักประเมินต่อการส่งเสริมกลไกบูรณาการโครงการฯด้วยรูปแบบ “การเสริมพลังอำนาจ”
บทบาทของการเป็นนักประเมินจะมุ่งเน้นการพิจารณาและวัดคุณค่าของกิจการใดๆตามวัตถุประสงค์ที่ตั้งไว้ ซึ่งค้นพบว่า การประเมิโดยการใช้กลไกบูรณาการขับเคลื่อนการทำงานของกองทุนสุขภาพ เพื่อกำหนดคุณค่าและความสำเร็จของโครงการด้วยการอาศัยกรอบแนวคิดของปัจจัยกำหนดสุขภาพ (SDH) และนำเอา HIA มาใช้สำหรับการประเมิน พบว่า การประเมินนั้นต้องอยู่บนพื้นฐานของหลักการและเหตุผล และนำข้อมูลที่ได้มานั้นทำการสรุปผลโครงการอันจะเป็นประโยชน์ต่อการดำเนินโครงการนั้น ๆ ซึ่งการประเมินผลอาจจะดำเนินการในช่วงระหว่างดำเนินการ หรือเมื่อโครงการเสร็จสิ้นแล้วก็ได้ เพื่อตัดสินคุณค่าหรือคุณภาพของโครงการ หรือการพิจรณาและลงความเห็นว่ากิจกรรม กระบวนการต่าง ๆ ในโครงการโดยรวมดีหรือไม่ มีคุณภาพเพียงพอหรือไม่และจะนำไปใช้กับโครงการอื่น ๆ อย่างไร (พิกุล ทิตยกุล, 2552) ซึ่งการดำเนินการของทีมประเมินประกอบขึ้นจากประสบการณ์ของผู้ประเมินที่เน้นการพัฒนาศักยภาพ พัฒนาขีดความสามารถ (Empower) ของคนที่รับผิดชอบโครงการ และเน้นการพัฒนากระบวนการพัฒนาสังคม รวมไปถึงคุณค่าที่เกิดขึ้นทั้งภายในและภายนอกที่ส่งผลต่อความสำเร็จของโครงการ ซึ่ง คือ การประเมินแบบเสริมพลังอำนาจ เป็นสิ่งสำคัญมากต่อการส่งเสริมศักยภาพของผู้ถูกประเมิน สภาพแวดล้อม กลไกระบบ ผู้มีส่วนได้เสียต่างๆ สอดคล้องกับ อมาวสี อัมพันธ์ศิริรัตน์ (2560) พบว่า การประเมินแบบเสริมพลังอำนาจ มีเป้าหมายเพื่อช่วยให้โครงการ/แผนงาน มีโอกาสบรรลุผลสำเร็จ โดยการพัฒนาศักยภาพของผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย ให้สามารถวางแผนการลงมือปฏิบัติ และประเมินโครงการด้วยตัวเขาเอง ทั้งนี้เพื่อให้เกิดการปรับปรุงและพัฒนางานให้มีคุณภาพอย่างต่อเนื่อง เรียกว่าเป็นการประเมินตนเอง และการสะท้อนกลับอยู่ตลอดเวลา และพัฒนาไปสู่การตัดสินใจด้วยตนเอง และเกิดความรู้สึกเป็นเจ้าของโครงการ อีกทั้งผู้ประเมินเปลี่ยนบทบาทจากการประเมินแบบเดิมเป็นผู้เชี่ยวชาญมาเป็นผู้เอื้ออำนวยความสะดวก เป็นที่ปรึกษา ชี้แนะ และเป็นเพื่อนที่สำคัญไปพร้อมกันด้วย ดังนั้นเป้าหมายของการประเมินแบบเสริมพลังอำนาจ คือ การพัฒนาความสำเร็จของโครงการ ไปพร้อมกับ “การประเมินตนเอง และการสะท้อนกลับ” (Self Evaluation and Reflection) อยู่ตลอดเวลา ซึ่งผู้มีส่วนร่วมทั้งหมดหรือผู้มีส่วนได้ส่วนเสียทุกฝ่ายรวมทั้งลูกค้า ผู้รับบริการหรืผู้รับประโยชน์ จะต้องทำการประมินด้วยตนเอง หรือประมินงานโครงการ แผนงานของตัวเอง โดยที่ผู้ประเมินเป็นผู้อำนวยความสะดวก ทั้งนี้ขึ้นอยู่กับศักยภาพ สมรรถนะ ทักษะ หรือความสามารถภายในของทีมงานในระดับต่าง ๆ ของแผนงานเองว่าเป็นอย่างไร ด้วยเหตุนี้การประเมินแนวใหม่ในรูปแบบการประเมิน “แบบเสริมพลังอำนาจ” นี้จึงเป็น “กิจกรรมแห่งความร่วมมือร่วมใจของหลาย ๆ ฝ่าย" (Collaborative Activity) ไม่ใช่เป็นเรื่องของใครเพียงคนใดคนหนึ่ง หรือฝ่ายใดฝ่ายหนึ่งเท่านั้น” (Fetterman, 2001) จากความสำคัญของการประเมินแบบเสริมพลังอำนาจส่งผลต่อการพัฒนาคุณภาพอย่างมีระบบ และต่อเนื่องและสามาถนำไปประยุกต์ใช้กับการดำเนินโครงการและวิจัยในประเด็นต่าง ๆ ทั้งด้านสาธารณสุขและการศึกษ เพื่อให้เกิดความยั่งยืนของกระบวนการแก้ปัญหาในทุกๆด้าน เห็นได้จากการดําเนินงานสร้างเสริมสุขภาวะด้วยการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ (HIA) ภายใต้กรอบแนวคิดปัจจัยกำหนดสุขภาพ (SDH) มีผลต่อการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาวะและพัฒนากลไกสุขภาวะระดับพื้นที่ อำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี ดังกล่าวนี้ ข้อเสนอแนะต่อการนำไปใช้ต่อไป การประเมินแบบเสริมพลังโดยเฉพาะผู้ประเมินกับผู้รับผิดชอบโครงการระดับกองทุนเป็นการเปิดโอกาสให้ผู้มีส่วนได้ส่วนเสียเกิดการพัฒนางานของตนเองอย่างต่อเนื่อง ดังนั้นหากผู้บริหารองค์กรนำแนวคิดการประมินแบบเสริมพลังอำนาจมาใช้ในโครงการต่าง ๆให้กลายเป็นส่วนหนึ่งของวัฒนธรรมและวิถีชีวิตในโครงการ จะส่งผลให้เกิดวงจรพัฒนาคุณภาพอย่างต่อเนื่องในองค์กร อย่างไรก็ตามการนำแนวคิดการประเมินแบบเสริมพลังมาประยุกต์ใช้กรอบแนวคิดปัจจัยกำหนดสุขภาพภายใต้การประยุกต์เครื่องมือ HIA ในงานสาธารณสุข หากผู้มีส่วนได้ส่วนเสียในชุมชนรู้สึกเป็นเจ้าของชุมชนแล้ว จะทำให้เขาอยากพัฒนาตนเอง พัฒนางาน และแสวงหาวิธีการเพื่อบรรลุความสำเร็จของโครงการต่าง ๆ ดังนั้นสิ่งที่สามารถดำเนินการส่งผลสำเร็จต่อโครงการกลไกบูรณาการต่อไปในอนาคต ควรดำเนินการต่อไปนี้ 1) การประเมินกลไกบูรณาการในปีนี้เป็นพื้นที่ต้นแบบซึ่งทำให้เห็นผลของการประเมินเพียงองค์กร ในรูปแบบเดียวเท่านั้น แต่การดำเนินการโครงการต่อเนื่องในปีหน่้าควรมีพื้นที่เปรียบเทียบเพียงเห็นความแตกต่างของการนำกลไกบูรณาการไปใช้ในโครงการ
2) การมีเครื่องมือ HIA เพื่อช่วยในการประเมินผลกระทบยังมีข้อจำกัด ดังนั้นควรมีการพัฒนาเครื่องมือการประเมินคุณภาพโครงการในรูปแบบอื่นๆด้วย 3) องค์ประกอบของผู้มีส่วนได้เสียในการมีส่วนร่วมในการ training ของโครงการ ควรมีความครอบคุลมและมีความหลากหลาย
4) การให้ความสำคัญกับการเสริมสร้างศักยภาพกองทุน ในประเด็นของการประสานการทำงานระหว่างคณะกรรมการต่างๆ และการเชืื่อมโยงกับ พชอ. เป็นต้น 5) การเพิ่มช่องทางการสื่อสารระหว่างผู้รับผิดชอบแต่ละระดับ และผู้รับผิดชอบโครงการในระดับต่างๆ เช่น เวทีการอบรม เวทีการแลกเปลี่ยน เวทีการเรียนรู้ เป็นต้น 6) การจัดการความรู้ (Knowledge Management) โดยการมีพื้นที่หรือกิจกรรมแลกเปลี่ยนเรียนรู้ปัญหาและรูปแบบการจัดการปัญหา ระหว่างทีมที่ประสบความสำเร็จ ในด้านการดำเนินการกลไกบูรณาการ ต่างๆ 7) การให้การปลุกฝังการทำงานเชิงการทำงานกลไกลบูรณาการด้วยการขับเคลื่อนเชิงระบบ แทนการผลักดันการทำงานที่ผู้รับผิดชอบรายโครงการ หรือ รายกองทุน เช่น keys man เนื่องจากบุคลากรเหล่านี้มีการเปลี่ยนแปลง โยกย้ายการทำงานบ่อยครั้ง ส่งผลต่อความต่อเนื่องของการทำงาน
8) ควรมีการประมวลและรวบรวมปัจจัยความสำเร็จของโครงการ และจุดอ่อนจุดแข็งของโครงการเพื่อเป็นแนวทางการทำงานในครั้งต่อๆไป 9) การเพิ่มศักยภาพของกลุ่มภาคีเครือข่ายในการเขียนโครงการและการใช้ website ของโครงการเพื่อให้ครอบคลุมและนำไปใช้ประโยชน์ได้อย่างแท้จริง

กำพล เศรษฐสุข. (2560). การประยุกต์ใช้การประเมินผลกระทบทางสุขภาพเพื่อประเมินธรรมนูญสุขภาพตำบล: กรณีศึกษา ตำบลชะแล้ อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา. วิทยานิพนธ์หลักสูตรปริญญาวิทยาศาสตรมหาบัณฑิต สาขาวิชาการจัดการระบบสุขภาพ สงขลา : มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์. กำพล เศรษฐสุข และ พงค์เทพ สุธีรวุฒ. (2561). รูปแบบการประยุกต์ใช้การประเมินผลกระทบทางสุขภาพเพื่อประเมินธรรมนูญสุขภาพตำบล กรณีศึกษา ตำบลชะแล้ อำเภอสิงหนคร จังหวัดสงขลา. วารสาร AL-NUR บัณฑิตวิทยาลัย มหาวิทยาฟาฎอนี. ปีที่ 13 ฉบับที่ 24 (มกราคม-มิถุนายน 2561) หน้า 65-78. กุลทัต หงส์ชยางกูร และคณะ. (2562). โครงการบูรณาการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาวะ และพัฒนากลไกสุขภาวะระดับพื้นที่. สงขลา; สถาบันการจัดการระบบสุขภาพ มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ (สจรส. ม.อ.)
คณะทำงานโครงการการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ กรณีศึกษา โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ อำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี. (2562). การประเมินผลกระทบทางสุขภาพ กรณีศึกษา โครงการพัฒนาคุณภาพชีวิตผู้สูงอายุ อำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี. [ออนไลน์] เข้าถึงได้ http://hsmi2.psu.ac.th/food/project/finalreport/187. (กันยายน, 12,2563) จักรวาล สุขไมตรี (2561). เทคนิคการประสานงานในองค์การ Techniques in Organization Coordination. วารสารวิชาการแพรวากาฬสินธุ์ มหาวิทยาลัยกาฬสินธุ์. ปีที่ 5 ฉบับที่ 2 (พฤษภาคม – สิงหาคม) 2561. หน้า 263-276. นิสากร กรุงไกรเพชร และคณะ. (2560). สมรรถนะการสร้างเสริมสุขภาพของพยาบาลวิชาชีพ ภาคตะวันออก. วารสารพยาบาลศาสตร์ มหาวิทยาลัยบูรพา. ปีที่ 25 ฉบับที่ 3 (2017): กรกฎาคม - กันยายน 2560. หน้า 30-40ใ พงค์เทพ สุธีรวุฒิ และคณะ. (2557). การติดตาม สนับสนุนและประเมินผลโครงการ. สงขลา: สถาบันการจัดการ ระบบสุขภาพมหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์. พิกุล ทิตยกุล. (2552). การประเมินโครงการโรงเรียนวิถีพุทธของโรงเรียนราชประชานุเคราะห์ 31 อำเภอ แม่แจ่ม จังหวัดเชียงใหม่. วิทยานิพนธ์ศึกษาศาสตรบัณฑิต สาขาการบริหารศึกษา, มหาวิทยาลัย เชียงใหม่. เพ็ญ สุขมาก. (2554). รูปแบบการประเมินผลกระทบทางสุขภาพสาหรับเทศบาลตาบล ในลุ่มน้ำ ทะเลสาบสงขลา. วิทยานิพนธ์ปรัชญาดุษฎีบัณฑิตการจัดการสิ่งแวดล้อม.มหาวิทยาลัยสงขลานครินทร์ ระบบบริหารกองทุนสุขภาพตำบล. (2563). แลกเปลี่ยนรู้กองทุนสุขภาพท้องถิ่น จ.พัทลุง. [ออนไลน์] เข้าถึงได้ https://localfund.happynetwork.org/.(กันยายน, 12,2563) วาสนา ลุนสำโรง. (2555). บทบาทของเจ้าหน้าที่สาธารณสุขกับองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น. เอกสารประกอบการนำเสนอกองประเมินผลกระทบต่อสุขภาพ กรมอนามัย. สำนักงานคณะกรรมการสุขภาพแห่งชาติ. (มปป). หลักเกณฑ์และวิธีการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพที่เกิดจากนโยบายสาธารณะ ฉบับที่ 2 พ.ศ.2559. อารยา สิงห์สวัสดิ์. (2552). HIA เครื่องมือใหม่ใส่ใจสุขภาพ. [ออนไลน์] เข้าถึงได้ https://www.thaihealth.or.th/Content/21968-HIA%20%E0%B9%80%E0%B8%84%E0%B8%A3%E0%B8%B7%E0%B9%88%E0%B8%AD%E0%B8%87%E0%B8%A1%E0%B8%B7%E0%B8%AD%E0%B9%83%E0%B8%AB%E0%B8%A1%E0%B9%88%E0%B9%83%E0%B8%AA%E0%B9%88%E0%B9%83%E0%B8%88%E0%B8%AA%E0%B8%B8%E0%B8%82%E0%B8%A0%E0%B8%B2%E0%B8%9E.html. (กันยายน, 12,2563) อุไรวรรณ อินทร์ม่วง, ยรรยงค์ อินทร์ม่วง และภาณี ฤทธิ์มาก . (2552). การประเมินผลกระทบต่อสุขภาพของชุมชน ตำบลท่าพระ อำเภอเมือง จังหวัดขอนแก่น. KKU Res J. 2011; 16(6): p. 716-729
อมาวสี อัมพันธ์ศิริรัตน์ (2560). การประเมินแบบเสริมพลัง: แนวคิดและการประยุกต์ใช้ Empowerment Evaluation: Principles and Application. วารสารเครือข่ายวิทยาลัยพยาบาลและการสาธารณสุขภาคใต้. ปีที่ 4 ฉบับที่ 1 มกราคม - เมษายน 2560. หน้า 280 – 291. สุริยา น้ำขาว. (2563). ตำแหน่ง ผู้ช่วยสาธารณสุขอำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี (การสัมภาษณ์). ชวลิตร ลิปน้อย. (2563). ตำแหน่ง ผู้รับผิดชอบกองทุนสปสช. 11 (การสัมภาษณ์). ทวีวัตร เครือสาย. (2563). ตำแหน่ง นายกสมาคมประชาสังคมชุมพร (การสัมภาษณ์). Fetterman, D. M. (1997). Empowerment Evaluation and Accreditation in Higher Education. In Evaluation for the 21st Century: A Handbook. Editors by Chelimsky, E and Shadish, W.R. Sage Publication, Inc: p.381-396. Fetterman, D. M. (2001). Foundations of Empowerment Evaluation. California: Sage Publication, Inc. Fetterman, D. M. & Wandersman, A. (2005). Empowerment Evaluation: Principle in Practice. New York: Guilfoed.