ระบบติดตามและประเมินผลโครงการ ( M&E Thailand )

โครงการนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อ (1) เพื่อแก้ปัญหาประชาชนทีมีความเสี่ยงเป็นโรคเบาหวาน (2) เพื่อแก้ปัญหาผู้ป่วยเบาหวานที่เกิดภาวะแทรกซ้อน เช่น  เบาหวานขึ้นจอประสาทตา แผล ไตวาย

ผลการดำเนินงานที่สำคัญ ได้แก่

ข้อเสนอแนะ ได้แก่ (1) ...

จากการปฏิรูปประเทศไทยด้านสาธารณสุข ได้กำหนดนโยบายทิศทาง เป้าหมาย ยุทธศาสตร์ที่จะพัฒนาสู่ความเป็นเลิศ 4 ด้าน หนึ่งในนั้น คือ การส่งเสริมสุขภาพและความป้องกันโรคเป็นเลิศ (Prevention&Promotion Excellence) มีการวางแผนในระยะยาวด้านนี้ ประกอบด้วย 4 แผนงาน ได้แก่ 1) แผนพัฒนาคุณภาพชีวิตคนไทยทุกกลุ่มวัย 2) แผนการป้องกันควบคุมโรคและภัยสุขภาพ 3) แผนความปลอดภัยด้านอาหารและลดปัจจัยเสี่ยงต่อโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง และ 4) แผนการบริหารจัดการสิ่งแวดล้อม เพื่อมุ่งหวังให้ประชาชนตระหนักในการสร้างเสริมสุขภาพของตนเอง และมีการปรับพัฒนาระบบสุขภาพ “สร้างนำซ่อม”รวมถึง การเปิดพื้นที่ให้ทุกภาคส่วนในสังคมเข้าร่วมกระบวนการพัฒนาระบบสุขภาพเชิงนโยบายสาธารณะเพื่อก่อให้เกิดการพัฒนาระบบสุขภาพแบบมีส่วนร่วม (Participatory Healthy Public Policy : PHPP) ตามพระราชบัญญัติสุขภาพแห่งชาติพ.ศ. 2550 และมอบหมายให้ทุกเขตสุขภาพนำนโยบายสู่การปฏิบัติตามบริบทของพื้นที่ที่มีสถานการณ์ปัญหาสุขภาพที่แตกต่างกัน ในเขตสุขภาพที่11 ประกอบด้วย 7 จังหวัดภาคใต้ตอนบน ได้แก่ จังหวัดกระบี่ พังงา ภูเก็ต ระนอง ชุมพร สุราษฎร์ธานี นครศรีธรรมราช ซึ่งมีการขยายตัวของสังคมเมืองเพิ่มขึ้นอย่างต่อเนื่อง และสภาพปัญหาสุขภาพรวมถึงปัจจัยต่าง ๆ ที่กระทบกับสุขภาพเป็นไปอย่างซับซ้อนกว่าในอดีตที่ผ่านมา โดยเฉพาะพฤติกรรมสุขภาพที่เปลี่ยนไปและการเปลี่ยนผ่านเข้าสู่สังคมผู้สูงอายุ ตลอดจนปัญหาสุขภาพอันอาจเกิดจากสิ่งแวดล้อมและกระแสของการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีที่ทันสมัย รวดเร็ว ทำให้คุณภาพชีวิตและสุขภาพประชาชนทุกกลุ่มวัยต้องเผชิญหน้ากับความเสื่อมถอยของสุขภาพกาย ใจ สังคม จึงจำเป็นต้องสร้างความตระหนักในพันธะรับผิดชอบต่อสังคมร่วมกันด้วยการเสริมสร้างพลังการมีส่วนร่วมของภาคส่วนต่างๆ รวมถึงครอบครัว ชุมชน องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น และองค์กรหลักภาคการศึกษา สังคม สวัสดิการและเศรษฐกิจ (Empowermentand Participation) รวมถึงผู้ประกอบการ ในการสร้างเสริมสุขภาพและป้องกันโรคเป็นเลิศ (Prevention&Promotion Excellence) ด้วยเทคโนโลยีและนวัตกรรม การส่งเสริมสุขภาพ ป้องกันโรคและปกป้องคุ้มครองด้านสุขภาพและอนามัยสิ่งแวดล้อม เพื่อมุ่งให้ประชาชนมีสุขภาวะที่ดีทั้งกาย อารมณ์ ปัญญา และจิตใจ     จากการที่ประเทศไทยเข้าสู่ระยะภาวะประชากรผู้สูงอายุ (Population ageing) รัฐบาลได้กำหนดแผนนโยบายผู้สูงอายุแห่งชาติ ฉบับที่ 2 (พ.ศ. 2545 - 2564) โดยต้องการผู้สูงอายุมีสุขภาพที่ดีทั้งร่างกายและจิตใจ ผู้สูงอายุที่ทุกข์ยากจะต้องได้รับความช่วยเหลือที่เหมาะสม ครอบครัวและชุมชนเป็นสถาบันหลักในการเกื้อกุลผู้สูงอายุ และต้องส่งเสริมและสนับสนุนการเข้าถึงการบริการภาครัฐของผู้สูงอายุอย่างครอบคลุมและถ้วนหน้า ด้วยเหตุนี้อำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี ได้ใช้หลักการของการดำเนินการพัฒนาความร่วมมือของกลไกที่มีอยู่ในระบบสุขภาพชุมชน ทั้งของสาธารณสุข ทั้งกลไกคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอำเภอ (พชอ.) และโรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพระดับตำบล ด้วยกลไกกองทุนหลักประกันสุขภาพในระดับท้องถิ่นหรือพื้นที่ของสปสช. และกลไกสุขภาพภายใต้การดำเนินงานของสสส. เพื่อการดำเนินงานในพื้นที่ให้ครอบคลุมทั้ง 9 องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น โดยใช้ฐานทุนเดิมของกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับตำบล กองทุนท้องถิ่น ร่วมกับกลไกต่างๆในทุกพื้นที่ที่ทำงานใกล้ชิดกับประชาชน เพื่อช่วยเพิ่มจำนวนกองทุนท้องถิ่นและขยายพื้นที่การประสานการทำงานร่วมกัน เพิ่มศักยภาพของโครงการการดำเนินงานในระบบสุขภาพชุมชน ส่งผลให้คุณภาพชีวิตของประชาชนดีขึ้นอย่างทั่วถึง และครอบคลุม ภายใต้การใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า     จะเห็นได้ว่าพื้นที่อำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี มีแนวทางการประเมินกลไกการดําเนินงานสร้างเสริมสุขภาวะในพื้นที่การนําร่องพื้นที่ต้นแบบในการบูรณาการขับเคลื่อนการสร้างเสริมสุขภาวะในกองทุนหลักประกันสุขภาพ ระดับพื้นที่เขตสุขภาพที่ 11 โดยดําเนินการร่วมกับกลไกในพื้นที่ที่มาจากเครือข่ายสสส. สปสช.และสธ.และกองทุนฯการพัฒนาศักยภาพของโครงการที่จะได้รับการสนับสนุนจากกองทุนฯ และบูรณาการการทํางานร่วมกับคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับอําเภอ (พชอ.) แต่อย่างไรก็ตาม การดำเนินโครงการต่างๆ ล้วนมีผลกระทบต่อสุขภาพ สังคม และสิ่งแวดล้อมในระดับที่แตกต่างกันออกไป การประเมินผลกระทบสุขภาพ หรือ HIA ถือเป็นเครื่องมือใหม่ถูกพัฒนาขึ้นมา เพื่อให้เกิดกระบวนการที่ทุกคนในสังคมเข้ามามีส่วนร่วมในการตั้งคำถามและหาคำตอบ ในการจัดการกับความเสี่ยงต่อสุขภาพจากโครงการหรือนโยบายพัฒนาต่างๆโดยเครื่องมือนี้ได้เป็นตัวชี้วัดที่สำคัญต่อโครงการพัฒนาใดหรือนโยบายใดที่ควรจะได้รับการอนุมัติให้เกิดขึ้นหรือไม่ โดยเป้าหมายของการทำการประเมินผลกระทบสุขภาพอยู่ที่การมุ่งค้นหาว่านโยบาย หรือโครงการพัฒนาประเทศในรูปแบบต่าง ๆใดที่มีผลต่อการเปลี่ยนแปลงของสิ่งแวดล้อม สังคม และสภาพแวดล้อมที่เป็นปัจจัยสำคัญต่อการมีสุขภาพที่ดีของประชาชนอย่างไร และมีการถกเถียงถึงข้อดี ข้อเสีย รวมทั้งเสนอทางเลือกที่ดีที่สุดของการพัฒนาที่ต้องควบคู่ไปกับคุณภาพชีวิตประชาชน ซึ่งการใช้เครื่องมือการประเมินผลกระทบสุขภาพ เป็นสิทธิที่ทุกคนสามารถใช้ได้ไม่ว่าจะเป็นผู้กำหนดนโยบาย ผู้พัฒนาโครงการ หรือประชาชนผู้อาจได้รับผลกระทบจากนโยบายหรือโครงการนั้น ๆ โดยสิทธินี้ได้รับการรับรองทั้งโดยรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย พ.ศ.2550 และ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติ พ.ศ.2550 ซึ่งสิ่งที่สำคัญที่สุด คือ แนวคิดในกระบวนการทำงานของ HIA คือ ประชาชนมีสิทธิที่จะร้องขอให้มีการทำ HIA ได้ และประชาชนเองจะต้องเป็นผู้ประเมินหลัก ไม่ใช่ปล่อยให้เจ้าของโครงการ เจ้าของนโยบาย นักวิชาการ หรือคนอื่นที่ไม่เคยรับรู้ถึงผลกระทบที่ชาวบ้านได้รับเข้ามาทำ HIA เพียงฝ่ายเดียว เช่น “หากจะมีการสร้างโรงพยาบาลขึ้นมา 1 โรงพยาบาลนั้น จะต้องมีการทำ HIA ของโรงพยาบาลนั้นก่อน แต่ HIA ไม่ได้เป็นเครื่องมือว่าจะให้สร้างได้หรือสร้างไม่ได้ แต่ทำเพื่อให้เกิดข้อตระหนักว่าเมื่อสร้างโรงพยาบาลดังกล่าวแล้ว ในอนาคตจะมีผลกระทบอะไรเกิดขึ้นและจะเตรียมรับมือกับผลกระทบนั้นได้อย่างไร และเปิดโอกาสให้ทุกๆ ฝ่ายได้ร่วมคิดถึงผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับโครงการที่จะเกิดขึ้นทั้งในปัจจุบันและในอนาคต” (เว็บไซต์ www.thaihealth.or.th) นั้นเอง   สำหรับประเทศไทย ไม่เพียงข้อบัญญัติการประเมินผลกระทบทางสุขภาพมีไว้ทั้งในรัฐธรรมนูญและ พ.ร.บ.สุขภาพแห่งชาติเท่านั้น แต่ประเทศไทยมีแนวทางการใช้ HIA เป็นเครื่องมือในการเสนอทางออกของการพัฒนาที่เป็นธรรมและไม่ละเลยต่อสุขภาวะของประชาชนและยังพัฒนาการประเมินผลกระทบทางด้านสุขภาพให้ครอบคลุมทั้งประเทศเพื่อสร้างองค์ความรู้และประสบการณ์การทำงานเกี่ยวกับการประเมินผลกระทบด้านสุขภาพในระดับพื้นที่อีกด้วยซึ่งถือเป็นเป้าหมายที่สำคัญที่ผู้วิจัยได้นำกระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ หรือ HIA เพื่อการประเมินโครงการบูรณาการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาวะและพัฒนากลไกสุขภาวะระดับพื้นที่เขตสุขภาพที่ 11 อำเภอคีรีรัฐนิคม จังหวัดสุราษฎร์ธานี พรือมด้วยปัจจัยการชี้วัดผลสำเร็จจากปัจจัยกำหนดสุขภาพ (SDH) เพื่อมุ่งเน้นการมีส่วนร่วมของภาคีเครือข่ายในพื้นที่และให้ทราบผลกระทบที่จะเกิดขึ้นกับปัจจัยกำหนดสุขภาพอันจะส่งผลต่อเนื่องไปถึงสุขภาพทั้ง 4 มิติ ดังนั้นการประยุกต์ใช้กระบวนการประเมินผลกระทบทางสุขภาพ (HIA) ต่อการบูรณาการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาวะและพัฒนากลไกสุขภาวะระดับพื้นที่ เขต 11 (อำเภอคีรีรัฐนิคม) จังหวัดสุราษฎร์ธานี จึงเป็นสิ่งที่สำคัญที่จะสามารถก่อให้เกิดการทางเลือกที่ดีที่สุดของการพัฒนาที่ต้องควบคู่ไปกับคุณภาพชีวิตประชาชนที่ยั่งยืนต่อไปได้