ระบบติดตามและประเมินผลโครงการ ( M&E Thailand )

อภิปรายผล 1) การพัฒนาศักยภาพของบุคคล พบว่า มีการพัฒนาศักยภาพบุคคล ในกลุ่มของ ทีมพี่เลี้ยงระดับเขต ทีมพี่เลี้ยงระดับพื้นที่ กลุ่มเป้าหมายในโครงการฯ อันประกอบไปด้วย ผู้รับผิดชอบงานกองทุนฯ,จนท.รพ.สต.,คณะกรรมการกองทุนสุขภาพและกลุ่มเป้าหมาย หรือผู้มีส่วนเกี่ยวข้อง โดยประเด็นหลักที่มีการพัฒนาศักยภาพ ประกอบด้วย การวิเคราะห์สถานการณ์สุขภาพในพื้นที่ การพัฒนาแผนงาน/โครงการกองทุนสุขภาพ ฝึกปฏิบัติการใช้เครื่องมือ/โปรแกรมบันทึกข้อมูลออนไลน์ ซึ่งส่งผลให้มีทักษะและเล็งเห็นความสำคัญในการวิเคราะห์สถานการณ์ปัญหา ในพื้นที่ และสามารถนำมาหาแนวทาง/วิธีการในการสร้างเสริมสุขภาพ ผ่านกองทุนสุขภาพตำบลได้มากขึ้น ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ ผู้นำท้องถิ่นที่เป็นผู้ปฏิบัติการโครงการมีบทบาทหน้าที่เป็นแกนนำในการขับเคลื่อนเสนอโครงการต่าง ๆ ในกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับตำบล องค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นสนับสนุนงบประมาณและทรัพยากรบุคคลในโครงการต่าง ๆเป็นแกนนำเครือข่ายในกิจกรรมต่าง ๆ และในส่วนของคณะกรรมการพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับพื้นที่อำเภอด่านซ้ายจังหวัดเลย มุ่งให้มีการหลอมรวมการทำงานแบบมีส่วนร่วม (ประยูร อรัญรุท. 2561 : 122-125) อย่างไรก็ตาม การพัฒนาศักยภาพยังไม่ครอบคลุมถึง บุคคลหรือกลุ่มต่าง ๆ เช่น คณะกรรมการกองทุนสุขภาพตำบลทุกคน กลุ่มผู้รับผิดชอบงาน/ผู้รับทุน กลุ่มเป้าหมาย ผู้มีส่วนได้ส่วนเสีย เนื่องจากทีมพี่เลี้ยงระดับเขต ทีมพี่เลี้ยงระดับพื้นที่ เล็งเห็นว่าโปรแกรมออนไลน์นี้มีการใช้ที่ค่อนข้างยากและซับซ้อน จึงควรเริ่มจากกลุ่มคนที่จะสามารถฝึกและใช้ได้ก่อน โดยคาดหวังว่าเมื่อกลุ่มนี้ใช้ได้อย่างชำนาญแล้ว จะเกิดการขยายผลไปสู่คนและกลุ่มต่าง ๆในชุมชนได้มากขึ้น 2) การปรับปรุงเชิงระบบ หรือกลไกในการทำงาน พบว่า เกิดระบบที่เข้ามาช่วยหนุนเสริมในการจัดทำแผนงาน/โครงการ ได้มากขึ้น ดังที่กล่าวในจุดเด่นของโปรแกรมออนไลน์ คือ ทำให้เกิดการวิเคราะห์สถานการณปัญหา ในพื้นที่ มีแนวทาง/วิธีการสร้างเสริมสุขภาพที่ชัดเจน ที่สามารถนำมาปรับใช้ได้ มีโปรแกรมที่เชื่อมโยงประเด็นต่างๆอย่างเป็นระบบมากขึ้น/เช่นข้อมูล เป้าหมาย แนวทาง เป็นต้น มีการจัดเก็บฐานข้อมูลเดิม เพื่อต่อยอดข้อมูลใหม่ได้ เช่น ข้อมูลพัฒนาการเด็ก สามารถเรียนรู้จากพื้นที่อื่นๆ ทั่วประเทศ รวมถึงเป็น นอกจากนี้ทำให้คนเล็งเห็นถึงขนาดของสถานการณ์ปัญหาว่ามีความสำคัญมากอย่างไร และสามารถติดตามงานผ่านระบบออนไลน์ได้ ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ นายอำเภอด่านซ้าย ให้ความสำคัญในการกำหนดยุทธศาสตร์ในการทำงานการพัฒนาคุณภาพชีวิตโดยการบูรณาการการทำงานร่วมกันทุกฝ่ายทั้งภาครัฐ ภาคเอกชน ภาคประชาชน ตามบันทึกข้อตกลงความร่วมมือ(MOU) ในการยกระดับในการทำงานแบบร่วมมือ ร่วมแรง ร่วมทำงานเพื่อท้องถิ่นของตนเองอย่างเต็มที่ ทั้งเรื่องของผู้สูงอายุและผู้ด้อยโอกาส เรื่องของเด็กและเยาวชน รวมทั้งของการลดจำนวนผู้ดื่มสุราในพื้นที่ (ประยูร อรัญรุท. 2561 : 127) อย่างไรก็ตาม พบว่า โปรแกรมออนไลน์นี้ มีความซ้ำซ้อนกับโปรแกรมรายงานผลดำเนินงานของสปสช. และส่วนใหญ่สะท้อนว่าค่อนข้างจะเป็นการเพิ่มภาระงานให้กับพื้นที่อีกด้วย นอกจากนี้โปรแกรมยังใช้ยากและมีความซับซ้อน คนที่เข้าอบรมการใช้โปรแกรม กำลังอยู่ในขั้นการทดลองปฏิบัติการใช้โปรแกรม จึงส่งผลให้ความรู้ความเข้าใจ ในการใช้โปรแกรมไม่มากนัก
3) การพัฒนานโยบายสาธารณะ พบว่า มีฐานข้อมูลด้านสุขภาพ ที่สามารถนำไปบูรณาการกับหน่วยงานอื่นๆได้ ในการขับเคลื่อนนโยบายด้านสุขภาพ คุณภาพชีวิต ข้อสังเกตเพิ่มเติมจากพี่เลี้ยงจังหวัด : คนที่ออกแบบโปรแกรมอาจจะโฟกัสเฉพาะเงินกองทุน ควรออกแบบโปรแกรมให้เห็นถึงบทบาทของทุกหน่วยงานที่มาร่วมขับเคลื่อนโครงการที่สอดคล้องกับบริบทและสภาพของพื้นที่ สอดคล้องกับ ที่ปรึกษาพชอ.ระดับอำเภอ คือ สาธารณสุขอำเภอด่านซ้าย(ชำนาญ มีสุข. 2561: 119) ต้องการใช้นโยบายสาธารณะของการขอโครงการออนไลน์(Online) จากกองทุนหลักประกันสุขภาพระดับตำบลในการจัดทำโครงการแก้ไขปัญหาในระดับตำบลโดยเน้นการดำเนินการอย่างรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ และมีการบริหารจัดการที่ดีทั้งการวางแผน(Plan) การปฏิบัติ(Do) การตรวจสอบ(Check) การปรับปรุง(Action) และมาตรฐาน(Standard) อย่างไรก็ตาม การผลักดันงานสาธารณสุขรวมทั้งการพัฒนาคุณภาพชีวีตของคนด่านซ้ายจนดีขึ้นมาระดับหนึ่ง และมีการยกระดับนโยบายสาธารณะที่เกิดจากความต้องการของประชาชน คือ 1) การจัดการขยะและสิ่งแวดล้อม 2) เครือข่ายการปลูกพืชปลอดภัย และ 3) คนด่านซ้ายไม่ทอดทิ้งกันมุ่งเน้นผู้พลาดโอกาสของสุขภาวะและสังคม (ชำนาญ มีสุข. 2563 : สัมภาษณ์)
4) การเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ยังไม่ปรากฏชัดเจนมากนัก เนื่องจากพื้นที่เน้นพัฒนาในกลุ่มเจ้าหน้าที่รับผิดชอบ และ เจ้าหน้าที่ รพ.สต. ก่อน จึงยังไม่ได้เกิดการเสริมสร้างความเข้มแข็งของชุมชน ประกอบกับการพัฒนาแผนงาน/โครงการ ใช้ข้อมูลของปีงบประมาณ 2563 ซึ่งมีการดำเนินการผ่านมาแล้ว จึงเน้นไปที่การฝึกใช้โปรแกรม ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ ยังไม่ได้เน้นให้มีผู้คนที่มุ่งมั่นในการเรียนรู้ดิจิทัลมากคนนัก ส่งผลให้มีการเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงให้มีการศึกษาเพื่อความยั่งยืน สำหรับโรงเรียนผู้สูงวัยหรือ โรงเรียนเกษตรกร ตลอดทั้ง E-Learning กับเรียนรู้สู่การเปลี่ยนแปลงภาวะผู้นำสุขภาพให้ครอบคลุมทุกตำบล และบันทึกหลังการปฏิบัติ (วิจารณ์ พานิช. 2558 : 178-197, 264-267) 5) การปรับสภาพแวดล้อมในสังคม ยังมีปรากฏรูปธรรมของการปรับสภาพแวดล้อมทางสังคมของการจัดการขยะและสิ่งแวดล้อมที่ไม่ชัดเจนมากนัก ขาดการเชื่อมประสานในชุมชนเนื่องจากสภาพชุมชนแต่ละพื้นที่ของอำเภอด่านซ้ายแตกต่างกัน การขยายพื้นที่ลงใน 10 หมู่บ้านทุกตำบลยังขาดการสร้างการทำงานร่วมกันอย่างเป็นระบบจึงเป็นภาระของหน่วยงานภาคเกษตรในการขยายงาน และการสร้างนักบริบาลยังไม่มีทิศทางที่ชัดเจนและค่าตอบแทนนักบริบาลไม่เหมาะสมทำให้มีการลาออกและต้องหาคนทดแทน และงบประมาณในการดูแลยังไม่สามารถจัดหาได้เท่าที่ควร ทั้งนี้อาจเป็นเพราะ เป็นการตั้งเป้าหมายที่ท้ายทายแต่มีการขับเคลื่อนของการทำงานองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่นทั้ง อบต./เทศบาลแต่ยังมีนักบริบาลในระดับตำบลน้อย และมีค่าตอบแทนสำหรับผู้รับผิดชอบตามบทบาทหน้าที่ที่ไม่เหมาะสมกับบริบทและสภาพของท้องถิ่น(สุมาลี จันทศร. 2563 : 2-3)
ข้อเสนอแนะ 1) ด้านกระบวนการพัฒนาโครงการ หรือแผนงานกองทุนที่ให้เกิดประสิทธิภาพ ประสิทธิผล ดังนี้   (1) เพิ่มบทบาทพี่เลี้ยงอำเภอ และ แต่ละกลุ่ม ชมรม ต้องมีตัวแทนประสานกับทีมอำเภอ   (2) ค้นหาแกนนำกลุ่ม ที่มีความสนใจ กระตือรือร้น มาพัฒนาศักยภาพแผนงานและโครงการ วิเคราะห์ปัญหา กิจกรรม ตัวชี้วัด ด้วยการมีส่วนร่วมของตนเอง   (3) การสร้าง/พัฒนาศักยภาพครู ก ครู ข หรือ วิทยากรกระบวนการโครงการ ของภาคประชาชน/หน่วยบริการ เรื่องการเขียนแผนงานโครงการ และ การบริหารโครงการ   (4) ประชาคม ระดมปัญหาสุขภาพ ชี้แจงขอบเขต ชี้แจงงบประมาณ การให้ทุนตามประกาศกองทุน   (5) จัดเวทีแลกเปลี่ยนเพื่อพัฒนาแผนโครงการ   (6) การคลังของ อปท.ต้องทำความเข้าใจหลักเกณฑ์การใช้   (7) ตัวชี้วัด ควรมีแผนงานโครงการ มาจากข้อมูล ภาคประชาชน/หน่วยงานอื่น เข้าใจระบบ ขั้นตอน และสามารถบริหารโครงการได้เอง และโครงการสามารถสร้างผลกระทบที่ดีต่อสุขภาพของกลุ่มเป้าหมายได้ 2) ด้านการพัฒนาศักยภาพกรรมการ หรือผู้รับผิดชอบ   (1) อบรมเชิงปฏิบัติการ/ติดตามการทำงาน ขาขึ้น ขาเคลื่อน ขาประเมิน ทุกไตรมาส   (2) การพัฒนากลุ่มภาคประชาชนที่ขอทุนให้เข้มแข็ง มารับทุน/บริหารโครงการต่อเนื่องให้สามารถเขียนโครงการ บริหารโครงการได้ ใช้จ่ายเงินอย่างถูกต้อง รายงานผลโครงการได้
  (3) ตัวชี้วัด ควรมีกรรมการเข้าใจกรอบการดำเนินงาน ตามประกาศปี 61 และ บทบาทหน้าที่, กรรมการลงติดตามโครงการจริง สามารถแลกเปลี่ยน ชี้แนะกองทุนด้วย กรรมการจะเห็นจุดแข็ง จุดอ่อนการดำเนินงาน และเสนอแนะการพัฒนาในปีต่อไปได้, การพัฒนากลุ่มภาคประชาชนที่ขอทุนให้เข้มแข็ง มารับทุน/บริหารโครงการต่อเนื่อง และมีผู้รับผิดชอบโครงการสามารถบริหารจัดการโครงการได้ 3) ด้านการติดตามอย่างมีส่วนร่วมทั้งโปรแกรมออนไลน์และออฟไลน์   (1) ควรผนวกโปรแกรมออนไลน์นี้เข้ากับโปรแกรม สปสช. และลดความซ้ำซ้อน ให้ใช้งานง่ายทุกระดับ ให้คนทั่วไปสามารถใช้งานได้
  (2) เลือกพื้นที่นำร่อง พัฒนาคนเสนอโครงการให้บันทึกข้อมูลในระบบออนไลน์ได้ 4) ด้านการบูรณาการขับเคลื่อนงานสร้างเสริมสุขภาวะระหว่าง พชอ. กับกองทุนสุขภาพตำบล   (1) การใช้ข้อมูลปัญหาสถานการณ์ จากกองทุนสุขภาพฯ ที่บันทึกในโปรแกรมออนไลน์ เป็นฐานในแนวทางการแก้ปัญหาร่วมกัน   (2) บันทึกข้อตกลงความร่วมมือ(MOU) การพัฒนาคุณภาพชีวิตระดับพื้นที่อำเภอด่านซ้ายในแต่ละตัวบ่งชี้ และหรือธรรมนูญ ในแต่มาตรา จะมีกิจกรรมสำคัญ ควรจะมีจัดระบบ หรือแบ่งบาทบาทหน้าที่ ว่ากิจกรรมในแต่ละขั้นตอน จะประสานให้ใครช่วยขับเคลื่อน เช่น อาหารปลอดภัย กิจกรรมการให้ความรู้ด้านการเกษตรจะเป็นของเกษตรอำเภอ กิจกรรมคัดกรองสารตกค้างในเลือด จะเป็นกองทุนสุขภาพ กิจกรรมปลูกผักปลอดสารพิษ จะเป็นของกลุ่มปลูกผัก และกองทุนสุขภาพ เป็นต้น   (3) ตัวชี้วัด ควรแก้ไขปัญหาลดลง/มีเครือข่ายคน กลุ่มคนชุมชนเรียนรู้สุขภาพที่เข้มแข็งขึ้น โดยมีการบูรณาการงบประมาณจากหลายหน่วยงาน และมีผู้นำรุ่นใหม่ๆที่มีภาวะผู้นำแบบบูรณาการเพิ่มมากขึ้น